 | | Krzysztof Moskal
In Castro Nostro Tarnoviensi
Zamek Tarnowski jako rezydencja, warownia
i centrum administracyjno-gospodarcze
dóbr Tarnowskich
wydanie: II poszerzone
rok wydania: Tarnów 2004
wydawca: S-CAN Wydawnictwo s.c.
ISBN: 83-87785-33-4
objętość: 144 str.
format: B5
 kup teraz
opis:
Od pewnego czasu wzrasta w Polsce zainteresowanie zamkami. Coraz więcej tych kamiennych i ceglanych świadków przeszłości znajduje swoich opiekunów. Wśród kilkusetletnich murów rozbrzmiewają już nie tylko głosy ptaków, czy grup turystów, ale niekiedy nawet gwar rycerskich turniejów. Niektóre samorządy zaczynają dostrzegać w zabytkowych ruinach już nie wstydliwy problem, ale pomysł na promocję miejscowości i przyciągnięcie turystów, zaś sami mieszkańcy, którzy dorastali i dorastają w cieniu tych zamczysk szczycą się ich sławną historią. Niestety to, co widzimy w kolorowych magazynach czy albumach fotograficznych nie dotyczy jeszcze większości zabytków. Wciąż w naszym krajobrazie widać wiele niszczejących w zastraszającym tempie ruin, często niezbadanych, dewastowanych przez wandali i zarastających roślinnością. Szczególnie źle przedstawia się sytuacja ruin zamków należących kiedyś do Leliwitów Tarnowskich i Melsztyńskich. Mając nadzieję, że karta losu odwróci się kiedyś na ich korzyść, autor tej pracy chciałby ukazać Szanownemu Czytelnikowi wizję jednego z tych godnych uwagi i szacunku zabytków opracowaną na podstawie źródeł pisanych, wyników badań archeologicznych i porównawczych. Zdając sobie sprawę, jak bardzo trudną i narażoną na ryzyko błędu jest próba odczytania rozplanowania kondygnacji budynków, które już nie istnieją chciałbym uprzedzić, że opiera się ona na własnej interpretacji dokumentów źródłowych „nałożonej“ na dostępne wyniki badań archeologicznych i popartej studiami nad układem przestrzennym innych zamków oraz regułami rządzącymi ich rozplanowaniem. Ostrożność ta nie oznacza jednak, że nic pewnego, lub przynajmniej bliskiego prawdy, nie można powiedzieć o Zamku Tarnowskim (w taki sposób uzasadnia się niekiedy zaniechanie poważniejszych działań konserwatorskich wobec walącej się ruiny). Wprawdzie dotąd nie natrafiono na plany zamku, a ikonografia nie należy do najbogatszych, ale zachowały się stosunkowo liczne dokumenty, które po „przyłożeniu“ do wyników badań archeologicznych pozwalają odtworzyć jego stosunkowo wiarygodny obraz. Można porównać go do mozaiki układanej z pojedynczych kamieni, która choć raczej nigdy nie zostanie ukończona, pozwala dostrzec zarys przedstawianej na niej postaci. Większość tworzących ją elementów zaginęła w mrokach dziejów, inne czekają na łopaty archeologów czy uważne oko historyka, jeszcze inne, i tych żal najbardziej, przepadły w ciągu ostatnich trzydziestu kilku lat z powodu ludzkiej głupoty i braku kultury. Niektóre zaś pozostały jedynie w ludzkiej pamięci. Tutaj chciałbym podziękować P. mgr. inż. Witoldowi Grylowi, jednemu z inicjatorów prac archeologicznych na tarnowskim zamczysku w latach sześćdziesiątych XX w., za wszystkie cenne materiały oraz informacje, które pozwoliły uzupełnić zawarty tutaj obraz zamczyska na Górze św. Marcina.
Zamek Tarnowski, bo tak nazywają go wszystkie źródła, był przez wieki rezydencją jednego z najznakomitszych rodów polskich. W czasach swojej świetności z powodzeniem konkurował z Wiśniczem Kmitów, czy Tęczynem Tęczyńskich. Historia jednak obeszła się z nim na tyle okrutnie, że to właśnie tamte obowiązkowo pojawiają się w wydawnictwach na temat zabytków Polski lub Małopolski, podczas gdy Zamek Tarnowski nie funkcjonuje nawet w świadomości wielu tarnowian w inny sposób niż jako malownicze gruzowisko, z którego roztacza się ładny widok na miasto. Przy obecnym tempie destrukcji można przypuszczać, że następne pokolenie nie będzie miało już możliwości oglądania wielu jego części inaczej niż na starych fotografiach. Pozbawione ochrony mury rozpadają się same pod wpływem wilgoci i mrozu lub rozbijane są narzędziami przez „poszukiwaczy skarbów“. W ostatnich latach zezwolono na zabudowę niezbadanej części założenia na południe od wzgórza zamkowego, zaś na ul. Wypoczynkowej, prowadzącej na odcinku ok. 100 m koroną wału ziemnego (XV/XVI w.) położono nawierzchnię asfaltową.
Celem niniejszej książki jest przede wszystkim zmiana stanu świadomości odnośnie do znaczenia Zamku Tarnowskiego dla historii i kultury miasta, które razem z nim powstawało. Dzięki uchyleniu rąbka zasłony historii zobaczymy go takim, jakim mogli go widzieć nasi przodkowie przed 400 czy 450 laty, a więc nie tylko jako warownię, czy „rezydencję panów na Tarnowie“, ale też jako siedzibę urzędów i sądu, a niekiedy jako miejsce pracy swojej, krewnych lub znajomych. Do tej sytuacji, kiedy Zamek Tarnowski był tętniącym życiem organizmem, nawiązuje właśnie łaciński tytuł pracy In Castro nostro Tarnoviensi (Na Zamku naszym Tarnowskim), tak właśnie podpisywali dokumenty właściciele Tarnowa podczas pobytu w zamku. Być może spojrzenie to sprawi, że Zamek Tarnowski, choć trochę bardziej stanie się „nasz“. To znaczy przedmiotem naszego zainteresowania, troski i dumy. Niech naszej podróży w czasie po zamku na Górze św. Marcina przyświecają właściwe dla jego sytuacji słowa starożytnego historyka: „coś co dziś jest małe, kiedyś mogło być duże“ (Tukidydes, grecki historyk, V wiek p.n.e).
SPIS TREŚCI
Wstęp
Gospodarze Zamku Tarnowskiego w datach i dokumentach
– Wiek XII i XIII – „prehistoria“ wzgórza zamkowego
– 1327-1352 Spycimir z Melsztyna
– 1352-1372 Rafał z Tarnowa
– 1372-1409 Jan z Tarnowa
– 1415-1433 Jan z Tarnowa zwany Validus
– 1437-1500 Jan Amor (I) z Tarnowa
Sprawa podziemnego chodnika między zamkiem
a klasztorem Bernardynów
– 1500-1514 Jan Amor (II) z Tarnowa
– 1514-1561 Jan Amor (III) Tarnowski
– 1561-1567 Jan Krzysztof Tarnowski
– 1567-1570 Zofia Ostrogska z Tarnowskich
– 1570-1583 Konstanty Wasyl Ostrogski
– 1583-1620 Janusz i Aleksander Ostrogscy
– Część „książęca“ hrabstwa tarnowskiego
– 1620-1656 Władysław Dominik książę Ostrogsko-Zasławski
– Część „zamojska“ hrabstwa tarnowskiego
– 1656 (1657)-1673 Aleksander Janusz Ostrogsko-Zasławski
– 1673-1747 ostatni właściciele Zamku Tarnowskiego
– 1938-... Miasto Tarnów
Rezydencja, warownia i centrum zarządzania dobrami
Droga z miasta do zamku – Burkowa
Brama Zamku Tarnowskiego
Przygródek
– Wieża w Przygródku, czyli kuchnia
i wymiar sprawiedliwości pod jednym dachem
– Zabudowania Przygródka
– O starostach tarnowskich słów kilka
– Gdzie stał i jak wyglądał dom dla starostów
Zamek Wysoki
Przy bramie Zamku Wysokiego
– Na lewo i prawo od bramy
– Wieża główna
– Dziedziniec
Pałac północny
– I kondygnacja
– II kondygnacja
– III kondygnacja
Pałac południowy
– Gmaszki nowo zbudowane
– I kondygnacja
– II kondygnacja
– III kondygnacja
Część gospodarczo-rekreacyjna (czyli o tym,
gdzie panowie Tarnowa zażywali wypoczynku i piwo warzyli)
Fortyfikacje
„Baszta południowo-wschodnia“
„Basteja północno-wschodnia“
„Arsenał“
„Baszta studzienna“
Pozostałe zabytki sztuki obronnej
Podgrodzie
ANEKS 1
Dzieje Czarnej Księżniczki a sprawa tarnowska w roku 1570
ANEKS 2
Jeden dzień na Zamku Tarnowskim przed 450 laty
ANEKS 3
Dwór w Wiewiórce
BIBLIOGRAFIA
Summary
pobierz informacje dla prasy: Okładka i recenzja
pobierz fragmenty
|
